Το κανονάκι

Το κανονάκι ή ψαλτήριο αποτελείται από ένα ηχείο σε σχήμα ορθογωνίου τραπεζίου, πάνω στο οποίο είναι τεντωμένες οι χορδές κατά μήκος των δυο παραλλήλων πλευρών του.

Στο καπάκι (δηλ. την ξύλινη επιφάνεια κάτω από τις χορδές) ανοίγονται μια ή περισσότερες τρύπες για να βγαίνει ο ήχος, συχνά διακοσμημένες.

Στην αριστερή πλευρά βρίσκονται τα "μανταλάκια", ή μαντάλια, ένα είδος από κινητούς καβαλάρηδες τα οποία με το ανέβασμα ή το κατέβασμα τέμνουν την χορδή σε διαφορετικό σημείο και έτσι το τονικό ύψος της νότας αυξάνεται ή μικραίνει.

Το όργανο έλκει πιθανότατα το όνομά του από τον γνωστό μουσικό "Κανόνα" του Πυθαγόρα. Επίσης πρόγονός του θεωρείται και το “ψαλτήριο”, όργανο όπου έπαιζε ο προφήτης Δαυίδ, πράγμα που μαρτυρείται και σε πολλές τοιχογραφίες εκκλησιών.

Το κανονάκι παίζεται κρατημένο πάνω στα πόδια του καθιστού οργανοπαίκτη με δυο πένες ή νύχια, όπως λέγονται, που προσδένονται στους δείκτες των δυο χεριών με μεταλλικές δαχτυλήθρες. 

Η μελωδική έκταση του οργάνου είναι περίπου τρεισήμισι οκτάβες. Οι νότες βρίσκονται σε αλληλουχία μεταξύ τους, δηλαδή η μια μετά την άλλη και είναι κουρδισμένες στη διατονική κλίμακα. Έτσι ο οργανοπαίκτης έχει μπροστά του την κλίμακα της μελωδίας που παίζει. Ανάλογα πάντα με το είδος της κλίμακας ή και την βάση της μελωδίας, μπορεί να αλλάξει με τα μανταλάκια την οξύτητα των φθόγγων κατά μερικά μόρια ή κατά ένα ημιτόνιο κι έτσι μπορεί να σχηματίζει δεκάδες διαφορετικές κλίμακες. Το κανονάκι επομένως μπορεί να παίξει όλα τα διαστήματα και τις υποδιαιρέσεις του τόνου και γι' αυτό το λόγο είναι αρκετά χρήσιμο και το ιδανικότερο όργανο στην εκμάθηση της Βυζαντινής Μουσικής.

Το κανονάκι "παίζει" κυρίως Μικρασιάτικα, Κωνσταντινοπολίτικα, Θρακιώτικα, παλαιά ρεμπέτικα, νησιώτικα τραγούδια καθώς και συνθέσεις λόγιας μουσικής της Ανατολής.